Каз өмәсе

Максат:  Милли гореф-гадәтләрне һәм йолаларны торгызу.
Бурычлар: 
*Балаларда татар милли йолаларына кызыксыну тәрбияләү, башка милли халыклар белән дуслыкны ныгыту.
*Балаларга сәхнә осталыгы, сәнгатьчә бию, җырлау күнекмәләре бирү, сөйләм телләрен үстерү.
*Балаларны татар халык иҗатының гүзәл үрнәкләре белән таныштыру, татар халкының милли, зәвыклы, матурлык яратучы халык икәнлеген аңлату.
Хәзерлек эшләре: сынамышлар, санамыш, табышмаклар, җырлар, биюләр, уеннар өйрәнү, тамаша өчен атрибутлар, костюмнар әзерләү, өй эчен бизәү өчен җиһазлар ясау.
Җиһазлау: сандык, мендәрләр, чиккән сөлгеләр, кулъяулыклар, самовар, савыт-саба, татар халкының милли ризыклары, тәрәзә макеты, гармун, эче тутырылып теккән казлар, каз каурыйлары, каз канатлары, май канатлары, аудиоязмада каз кычкырган тавыш, баян.
Тыйнак кына җыештырылган, милли итеп бизәлгән авыл өе эче. Почмакта чигүле сөлгеләр, кулъяулыклар эленгән, түрдә аш өстәле, стена кырыенда сандык, аның өстендә каз мамыгы тутырылган мендәрләр, чиккән кулъяулыклар, урындыклар, каз салу өчен табаклар, өстенә чигүле эскәтер япкан сәке.
Хуҗа әби каз йолкучы кызларга өстәл, каз мамыгын салу өчен табаклар әзерләп йөри, сөйләнә:
-Бүген каз өмәсе ясап алырга ниятләдем әле. Авылыбызның уңган, булган чибәр кызларына да эндәштем. (Авыз эченнән көйли)

Каз өмәсенә җыйналды                                                                                                               

Тирә-күрше кызлары...
(Тышта аудиоязмада каз кычкырган тавышлар, каз тоткан тавышлар ишетелә)
Күрше әби керә.
-Керергә мөмкинме? Күршекәем, нихәлләрең бар?
-Бик яхшы, әйдә кер, утыр. Үзеңнең хәлләрең ничек соң?
- Әйбәт кенә йөреп торам. Я, йортка бер дога кылыйк. (Утырып дога кылалар)
Күрше әби: Ихатаңда кешеләр йөргәнен күргәч кердем, әллә берәр эш майтарасыңмы?
-Шулайрак иде шул, менә казларны суеп йолкырга өмә җыйган идем.
-Андый вакытта кеше артмый. Мин дә җыенып керим әле.(Чыга)
Казларны тотып кызлар керә.
Олы кыз Гөлфия: Әби, казларны кая куйыйк?
Әби: Менә монда куегыз, үзегез дә тезелешеп җайлап утырыгыз. Казларны алдыгызга берәм-берәм алыгыз. Хәерле сәгатьтә булсын.
Күрше әби керә: Хай, көне дә көне, салкынайтып җибәрде. Ярар, әйдә салкынайтсын, казларны салкын суда юсаң, ите дә тәмле була, тәне дә аграк була.
Олы кыз Гөлүсә: Кызлар, казларыгызны кулдан төшереп җибәрә күрмәгез, казны кулдан төшереп җибәрсәң, кул арты китә, диләр.
Айсинә: Без дә беләбез андый сынамышларны. Көз озын килсә, яз соң килер.
Ризәлә: Кыр казлары иртә китсә, кыш иртә килә.
Әминә: Кыш көне кошлар түбән очсалар, кыш салкын, югары очсалар, кыш җылы килә.
Галия: Әгәр беренче кар коры булса, җәй яхшы килер.
Олы кыз Гөлфия: Кызлар, бик күп беләсез икән бит сез сынамышларны, бер җырлашып утырыйк әле.
Кызлар: Җырлыйбыз, күңелләр күтәрелеп китәр. (Бергәләшеп “Каз канаты” көенә җырлыйлар)
Каз канатларын йолкабыз,                                                                                                               

Без эшне яратабыз.                                                                                                                           

 Уйнап-көлеп, җырлап-биеп,                                                                                                                           

Күңелне юатабыз.
Каз канаты тәмле пешә                                                                                                                       

Утын яккан мичләрдә.                                                                                                               

 Сөйләшәбез, серләшәбез                                                                                                             

Бу күңелле кичләрдә.
Олы кыз Гөлүсә: Бигрәк моңлы, бигрәк матур җыр. Нинди җыр бу?
Кызлар: Бу татар халык җыры “Каз канаты”.
Әби: Кара, казлар ничек чиста булганнар. Кызлар, берничәгез каз юарга чишмәгә төшәргә әзерләнегез, берничәгез монда калырсыз, миңа булышырсыз. Каз мамыгы тутырып куярбыз. Хай, бу каз мамыгының йомшаклыгы, менә монысы узган елгы мендәр, бигрәк йомшак.
Камилә тотып карый: Әби, бигрәк йомшак икән бит бу! Бу мендәргә баш тиюгә йоклап китәсең.
Олы кызлар иңнәренә көянтә асалар, каз элеп чыгалар.
Гөлүсә: Кузгалдык, кызлар, хәерле сәгатьтә булсын.
Әби: Шулай булсын, ипләп кенә юып кайтыгыз әле.
Кызлар җырлый-җырлый каз юарга китәләр.
Күрше әби: Мин сезгә каурый сыдырырга өйрәтим әле. Менә шулай сыдыралар (өйрәтә). Аннан соң сыдырылган каурыйларны су юлына сибәләр, монысы тагын да күңелле эш. Каурыйларны берәм-берәм рәттән сибәләр, икенче елга да шул юлдан бик күп казлар тезелешеп су коенырга төшсеннәр, дип.
Гөлфия: Әйдәгез, кызлар, табышмаклар әйтешәбез.
Камилә: Үзем әйтим әле беренче: үзе су,  үзе каты, нәрсә ул? (боз)
Айсинә: Соскы борын бакылдык, күп сөйләшә такылтык. (үрдәк)
Галия: Яңа савыт – тишелеп беткән. (иләк)
Каз юучы кызлар кайталар.
Ризәлә: Казларны бик әйбәтләп юдык, әби.
Зилә: Чишмә суы бигрәк салкын. 
Дилия: Казлар бик симез булганнар.
Әминә: Бу каз бигрәк файдалы кош инде.
Әби: Рәхмәт яугырлары, туңмадыгызмы? Кара әле, Гөлфәния, ничек ап-ак булганнар!
Күрше әби: Әйе, салкын су үзенекен эшләгән, казлар бик матур, сөбеханалла.
Әби: Сулары да саркыр, менә шул сәкегә тезеп куйыйк. Мин сез кайтышка каз маенда гына кыздырып коймак пешердем, казның вак-төякләреннән бәлеш салдым. Табынга рәхим итегез.
Кызлар бергәләшеп чәй эчәләр.
Ризәлә: Әби, коймагың бик тәмле булган.
Камилә: Ә бәлеше тагын да тәмлерәк, телеңне йотарлык!
Әби: Үзегез дә бик тәмле телле икәнсез, ашагыз әле, ашагыз. Менә чәй ясадым, эшләгәндәге кебек ашагыз.
Өстәл яныннан рәхмәт әйтеп кузгалалар.
Гөлфия: Берәр уен уйнап алабызмы?
Кызлар: “Яшел-яшел кулъяулыгым”ны.
Дилия: Үзем саныйм.
Зәйни-зәйни Зәйнәбем,                                                                                                           

Атны кая бәйләдең?                                                                                                                 

Алмагачка бәйләдем.                                                                                                         

 Алма төште шап итеп,                                                                                                                       

Зәйнәп чыкты ялт итеп.
Түгәрәкләнешеп басалар, артта бер кыз кулъяулык тотып биеп әйләнә, җыр тәмамлануга бер иптәшенең артына сиздермичә генә яулыкны ташлый, үзе алга биеп китә һәм теге кызның урынын ала.
Яшел-яшел кулъяулыгым                                                                                                                         

 Яшел чирәм өстендә.                                                                                                                         

 Сиздермичә ташлап китәм                                                                                                           

Бер иптәшем артына.
Ризәлә: Биисе килә. Биик әле.
Лирик бию “Каз канаты”
Еракта малайлар җырлап килгән тавыш ишетелә.
Су буенда зәңгәр чәчәк,                                                                                                   

 Якты нурлар тарата.                                                                                                                         

 Безнең кызлар һәм малайлар                                                                                                                   

Зәңгәр чәчәк ярата.
Дус-ишләрең арасыннан                                                                                                                         

Берсен сайлап ал әйдә.                                                                                                                                                                     

Тезләреңә ипле булсын,                                                                                                             

 Мендәреңне сал әйдә.
Малайлар: Исәнмесез, кызлар!
Кызлар: Сәламегезне алдык, кесәгә салдык.
Ильяс: Казларыгыз симез булсын, кызлар. 
Кызлар: Казларыбыз симез, кызларыбыз игез.
Әмир: Кертегез инде, кызлар!
Әби: Ишек бавы бер алтын, безнең кызлар мең алтын, бүләгегез бармы соң?
Олы малай: Бар, Мәрфугаттәй, менә (иңенә шәлъяулык сала)
Әби: Болай булгач кертмичә булмас инде, кызлар.
Кызлар: Керсеннәр. (Малайлар керәләр)
Әмир: Кызлар, җырлы-биюле уен уйныйбызмы?
Барысы бергә: Уйныйбыз. Кайсын уйныйбыз?
Рамазан: “Чума үрдәк, чума каз” уенын.
Түгәрәктә “Чума үрдәк, чума каз” уенын уйныйлар
Чума үрдәк, чума каз,                                                                                                 

Чума үрдәк, чума каз.                                                                                                                                   

Тирән күлне ярата шул, ярата,                                                                                                       

Тирән күлне ярата шул, ярата.                                                                                                           

Әмир үзенә иптәш эзли,                                                                                                             

Әмир үзенә иптәш эзли,                                                                                                             

 Белмим кемне ярата шул, ярата,                                                                                                                           

Белмим кемне ярата шул. ярата.
Әби: Ничек матур итеп җырлап-биеп уйныйсыз сез. Карап торам да үземнең яшь чакларым исемә төшә. И-и-и, без яшь вакытта күңелле иде ул! Күрше Кукмара, Саба районнарыннан керәшен, мари, удмурт, рус карендәшләребез килеп кушылгач, түгәрәгебез тагын да киңәеп, җырларыбыз дәртләнеп китә торган иде. Дус яшәдек шул, күршекәем, әйеме? Менә сугыш дигән афәт кенә урлады яшьлегебезне. 76 ел көтәм инде бабаегызның кайтканын, күренми генә. (Яулык чите белән күзләрен сөртә)
Күрше әби: Күңелсезләнмә әле син болай, кунаклар килергә тиеш дигән идең, кемнәр соң алар?
Әби: Менә исәр баш, онытканмын бит.(Тәрәзәгә барып карый) Килеп җиткәннәрдер инде алар, каршы алыйк .
Керәшен кызлары: Саулармы, сез! (Ипи бирәләр)
Удмурт кызы һәм  малае: Зечбуресь! (Милли киемле курчак бирәләр)
Рус кызы һәм малае: Здравствуйте! (Кул эше агач савыт һәм кашык бирәләр)
Рус малае: Безнең тагын бүләкләребез бар.
Һәр милләт үз милли биюен башкара.
Олы малай: Кунак ашы  - кара-каршы, диләр, кунакларга “Алларын да алырбыз, гөлләрен дә алырбыз” ны җырлыйбызмы?
Барысы бергә: Җырлыйбыз.
Малайлар бер, кызлар икенче якка тезелешеп басалар һәм кара-каршы җырлыйлар.
Малайлар: Уйнасак та, җырласак та                                                                                                                   

Гармун кулларыбызда.                                                                                                                 

Алсу гөлләр чәчәк атсын                                                                                                                           

Йөргән юлларыгызда.
Кызлар: Алын алырсыз микән,                                                                                                   

Гөлен алырсыз микән?                                                                                                                             

Урталарга чыгып сайлап,                                                                                           

 Кемне алырсыз микән?
Малайлар: Алларын да алырбыз,                                                                                               

 Гөлләрен дә алырбыз.                                                                                       

Күңелебезгә кем ошаса,                                                                                             

Шуны сайлап алырбыз.
Кызлар: Челтәр элдем читәнгә,                                                                                                                     

Җилфер-җилфер итәргә.
Малайлар: Без килмәдек буш китәргә,                                                                       

 Килдек алып китәргә.
Бергә: Алларын да алырбыз,                                                                                             

Гөлләрен дә алырбыз.                                                                                                           

 Күңелебезгә кем ошаса,                                                                                                             

Шуны сайлап алырбыз.
Әби: Рәхмәт, балалар, мин дә сезгә яшь вакытта яратып уйнаган бер уенны өйрәтим әле. (“Түбәтәй” уенын уйныйлар)
Әмир: Дуслар, күңелле ял иттек, әбигә рәхмәт әйтеп, кунакларны да алып уеннарыбызны клубта дәвам итик.
Барысы: Әйе шул, киттек әйдә.
Гөлфия: Югары очларны да чакырыйк.
Гөлүсә: Түбән очларны да.
Парлашып басалар һәм җырлап әйләнәләр.
Биек икән тавыгыз,                                                                                                   

Каршы ява карыгыз.                                                                                                                   

Без килдек тә кунак булдык,                                                                                                     

Инде үзегез барыгыз.
Алай итәргә кирәк,                                                                                                               

Болай итәргә кирәк.                                                                                                                       

Хуҗаларга рәхмәт әйтеп,                                                                                                               

Кайтып китәргә кирәк.
Балалар җырлаганда  ике кыз кунакларга май канаты өләшәләр.

 Балтач районы “Бөрбаш балалар бакчасы” тәрбиячеләре:  Хөсәенова Гөлфия Хәйдәр кызы, Гильмуллина Зөлфия Нургаян кызы, Исрафилова Раилә Мөхәммәтфатих кызы.